Վիտամին A (ռետինոլ)

Այս վիտամինը ճարպերը լուծող-հալեցնող հատկություն ունի: Այն իր մեջ մի քանի միացություններ է պարունակում` ռետինոլ (վիտամին A - սպիրտ, վիտամին A1, ակսերոֆթոլ), դեհիդրոռետինոլ (վիտամին A2), ռետինոլային թթու (վիտամին A-թթու), եթերայուղեր եւ այլն:

Սկզբում A վիտամինը առանձնացվել է գազարից (անգլերեն` carrot), որից էլ առաջացել է A վիտամինախմբի անվանումը` կարոտինոիդներ: Ի դեպ, կարոտինոիդները պարունակվում են բույսերի, որոշ սնկատեսակների եւ ջրիմուռների մեջ, որոնք ներթափանցելով օրգանիզմ` վերափոխվում են վիտամին A-ի: Մինչ օրս մոտ 50 տեսակի կարոտինոիդներ են հայտնի գիտությանը: Ամենահայտնին` b կարոտինն է, որը A վիտամինի նախավիտամինն է:

Այս վիտամինի բուսական աղբյուրներն են` կանաչ եւ դեղին բանջարեղենը` գազարը, դդումը, քաղցր պղպեղը, սպանախը, բրոկկոլին, կանաչ սոխը, մաղադանոսը (տպՑՐցՔՍՈ), սոյան, կանաչ ոլոռը, դեղձը, ծիրանը, խնձորը, խաղողը, ձմերուկը, սեխը, մասուրը, չիչխանը (ՏոսպտՌւՈ), կռատուկի արմատը (ՍՏՐպվՖ սՏտցւՈ), եղինջը, անանուխը, մորու տերեւները, եւ այլն: Կենդանական աղբյուրներն են` ձկան յուղը, տավարի լյարդը, ձկան խավիարը, կաթը, կարագը, մարգարինը, թթվասերը, կաթնաշոռը, պանիրը, ձվի դեղնուցը, եւ այլն: Այնուամենայնիվ, վիտամին A-ի լավագույն աղբյուր են հանդիսանում ձկան յուղը եւ տավարի լյարդը, այնուհետեւ` կարագը, ձվի դեղնուցը, կաթը: Տավարի մսի մեջ վիտամին A-ի քանակությունը չնչին է:

Գիտական վերջին ուսումնասիրությունների համաձայն, սակայն, ոչ բուսական, ոչ կենդանական նշված սննդամթերքի միջոցով հնարավոր չէ օրգանիզմին անհրաժեշտ A վիտամինի ողջ պահանջարկն ապահովել, անհրաժեշտ է լրացուցիչ ընդունել այս վիտամինը: A-ն մասնակցում է թթվայնացման-վերականգնողական պրոցեսներին, սպիտակուցների սինթեզմանը, նյութափոխանակությանը, բջջաթաղանթների ֆունկցիաներին, կարեւոր դերակատարում ունի ոսկրերի եւ ատամների ամրացման գործընթացում, դանդաղեցնում է օրգանիզմի ծերացման ընթացքը:

Դեռ հնուց հայտնի է, թե ինչպիսի մեծ դերակատարում ունի վիտամին A-ն տեսողության լավացման հարցում: Պայքարում է կուրության դեմ: Դիմադրողական համակարգն ամրացնում է եւ պայքարում է տարբեր վարակների, մրսածության դեմ: Օրգանիզմը պաշտպանում է գրիպից, շնչուղիների վարակներից, միզուղիները` տարբեր հիվանդություններից: Փոքրիկ երեխաները, ովքեր անհրաժեշտ քանակությամբ A վիտամին են ստանում, պաշտպանված են լինում տարբեր վարակներից եւ վիրուսներից: Վիտամին A-ն նույնիսկ երկարացնում է ՁԻԱՀ-ով (սպիդ) հիվանդների կյանքը: Ռետինոլը անհրաժեշտություն է էպիթելային հյուսվածքների վերականգնման համար, որից կազմված են մաշկը եւ լորձածածկույթները: Պատահական չէ, որ ժամանակակից բոլոր կոսմետոլոգիական ընկերություններն իրենց արտադրատեսակների մեջ ռետինոիդներ են օգտագործում: Եվ, իսկապես, վիտամին A-ն մեծ կիրառություն ունի մաշկային տարբեր տեսակի հիվանդությունների բուժման մեջ, ինչպես` փսորիազի, բշտիկների, թարախակալ ցանի, եւ այլն: Իսկ մաշկի տարբեր վնասվածքների` վերքերի, արեւայրուքների դեպքում վիտամին A-ն արագացնում է դրանց ապաքինումը: Վիտամին A-ն բարենպաստ ազդեցություն ունի թոքերի գործունեության վրա, աղեստամոքսային տրակտի, խոցի, կոլիտի դեպքում բուժիչ դերակատարում ունի:

Ռետինոլն անհրաժեշտ է հատկապես հղիներին. պաշտպանում է հղիության շրջանի հնարավոր բարդություններից, ինչպես նաեւ` նորածնի փոքր քաշի հնարավոր վտանգից: Քաղցկեղային հիվանդությունների դեպքում վիտամին A-ն եւ b կարոտինը ոչ միայն կանխում են վիրահատությունից հետո դրա հնարավոր կրկնությունը, այլեւ պրոֆիլակտիկ միջոց են հանդիսանում: Վիտամին A-ն եւ b կարոտինը պաշտպանում են ուղեղի բջջաթաղանթները` ազատ ռադիկալների վնասակար-քայքայիչ հետեւանքներից: b կարոտինը չեզոքացնում է ազատ ռադիկալների ամենավնասակար տեսակները: b կարոտինն իր հակաօքսիդանտ ներգործությամբ կարեւոր դերակատարում ունի սրտային եւ զարկերակային հիվանդությունների կանխարգելման գործում, ինչպես նաեւ՝ արյան մեջ բարձրացնում է «օգտակար» խոլեստերինի քանակը: Վիտամին A-ն կանխարգելում է աչքի կատարակտը, աչքերի տարբեր հիվանդությունները: Կարոտինոիդներից լիկոպինը (որը հատկապես մեծ քանակությամբ պարունակվում է լոլիկի մեջ) պաշտպանում է աթերոսկլերոզից, կանխում է թթվայնացումը եւ խոլեստերինի` զարկերակների պատերին կուտակումները: Պաշտպանում է քաղցկեղից, հատկապես` կաթնագեղձերի, շագանակագեղձի քաղցկեղից: A հիպովիտամինոզի առաջացման պատճառներ են համարվում` վիտամին A-ի պակասը սննդակարգի մեջ, հատկապես ձմռանը եւ գարնանը, չկանոնակարգված սնունդը (լիարժեք սպիտակուցների երկարատեւ պակասությունը խախտում է վիտամին A-ի յուրացումը), լյարդի եւ լեղուղիների հիվանդությունները, վիտամին E-ի անբավարարությունը, եւ այլն:

Վիտամին A-ի պակասը օրգանիզմում կարող է հետեւյալ նախանշաններն ունենալ. մաշկի` ժամանակից շուտ ծերացում, կնճիռների առաջացում, մազերի եւ մաշկի թեփոտում, ցավերի եւ ջերմաստիճանի, ատամի էմալի նկատմամբ գերզգայունություն, սառը եղանակին` աչքերի արցունքակալում, կոպերի կարմրություն եւ աչքերի մեջ` ավազահատիկների զգացողություն, էրեկցիայի թուլացում, եւ այլն: A հիպովիտամինոզի ամենահայտնի նախանշանը հավկուրությունն է` տեսողության կտրուկ վատացումը թույլ լուսավորված տարածքներում: Վիտամին A-ի պակասը պրակտիկորեն անդրադառնում է բոլոր օրգանների աշխատանքի վրա: Կարող է պատճառ հանդիսանալ սեբորեայի, մաշկի չորացման, մաշկի քաղցկեղի, մազերի չորացման, թեփի, ատամի էմալի վնասման, գաստրիտի, կոլիտի, աղիքային ինֆեկցիաների, դիարեայի, արգանդի վզիկի էրոզիայի, պոլիպների, մաստոպատիայի, անեմիայի, թոքերի բորբոքման, կաթնագեղձերի քաղցկեղի, անքնության, գերհոգնածության, հաճախակի մրսածությունների, քրոնիկ բրոնխիտի, տարբեր վարակների, հասակի եւ օրգանիզմի աճի դանդաղեցման, ադենոմատոզի` միոմայի, միզափամփուշտի աշխատանքի խախտման, եւ այլն: Վիտամին A խորհուրդ է տրվում հատկապես մաշկային հիվանդությունների` էկզեմայի, սեբորեայի, մաշկի չորացման, աչքերի հիվանդությունների` կոնյուկտիվիդի, կերատիտի եւ այլն, մաշկի այրվածքների, տարբեր վնասվածքների, սուր եւ քրոնիկ թոքաբորբի դեպքում:

Վիտամին A-ն ընդունում են պրոֆիլակտիկ եւ բուժիչ նպատակներով` համապատասխան չափաբաժիններով: Բուժիչ չափաբաժինները մեծահասակների համար օրական կազմում է 0,01 գրամ: Այս վիտամինի նկատմամբ զգուշություն պետք է ցուցաբերեն ալերգիկ հակումներ, ասթմատիկ հիվանդություն ունեցող մարդիկ: Վիտամին A-ի չափից ավելի օգտագործումը կարող է փորի շրջանում ցավեր առաջացնել, ինչպես նաեւ կարող է դաշտանային ցիկլի խախտումների, լյարդի մեծացման, աղեստամոքսային խանգարումների, հոդացավերի, սրտխառնոցի, շրթունքի վրա եւ բերանի եզրերում մանր ճաքերի, մազաթափության, մաշկի քորի պատճառ հանդիսանալ: Ք

րոնիկ A հիպերվիտամինոզի (հիպերվիտամինոզը` վիտամինների գերդոզավորման նկատմամբ փոխազդեցությունն է, որը օրգանիզմում տարբեր ֆունկցիաների խանգարումների պատճառ է դառնում) դեպքում պիգմենտացիաներ են առաջանում մաշկի վրա, մազաթափություն, մաշկի չորացում է տեղի ունենում, եղունգները կոտրատվում են, ոսկրացավեր են առաջանում: Վիտամին A-ի երկարատեւ օգտագործման դեպքում անհրաժեշտ է միաժամանակ նաեւ վիտամին E ընդունել, քանի որ վերջինիս պակասը խոչընդոտում է վիտամին A-ի յուրացմանը: Կարեւոր է նաեւ ցինկի օգտագործումը. ցինկը վիտամին A-ն ակտիվացնում է եւ նպաստում դրա յուրացմանը: Կարոտինը ալկոհոլի հաճախակի օգտագործման հետ համատեղելի չէ. կարող է վնասել լյարդին:

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ